تورج عقدایی

محبوبترین‌ها

شعر، به مثابۀ پدیده، تابع علل اربعۀ مادی، فاعلی، صوری و غایی است. علت مادی شعر محاکات و تخیّل است که در زبان تجسّم می‌یابد؛ علت فاعلی شاعر و الهام شاعرانۀ او؛ علت صوری شکل‌های بیرونی، و علت غایی تأثیر در نفوس. «تأثیر در نفوس، که هدف نهایی شعر و هر کلام غیرعادی است، گاه از طریق خیال‌انگیزی حاصل می‌شود و گاه از راه تحریک عواطف» (زرین‌کوب، 1363: 73). عواملی، نظیر موسیقی الفاظ، خوش‌آهنگی واژه‌ها و ترکیب‌ها، و بهره‌گیری از تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه، به دلیل نفوذ در ذهن مخاطب موجب قبض و بسط و تأثیر در نفس وی است. از این گذشته، «عامل دیگری هم هست که اگر در آن افراط نشود ممکن است به این تأثیر کمک بسیار کند: بدیع و آرایش‌های آن» . بدیع دانش شناخت و به‌کارگیری آرایه‌هایی است که زبان عادی را به زبان ادبی تبدیل میکند و سبب جذابیت سخن و تأثیر بیشتر آن در خواننده می‌شود. آرایش بدیعی، گرچه حاصل بازی دل‌نشینی است که با تصوّرات و تخیّلات شاعر در زبان شکل می‌گیرد، موجب تأثیر در نفس خواننده و ادراک عمیق همراه با لذت و شادمانی می‌شود. این بازی آنگاه مؤثرتر و لذّت‌بخش‌تر خواهد بود که شاعر برای آن طرح و نقشۀ قبلی نداشته و اقتضای سخن مؤثرترین عامل در ایجاد آن باشد. بنابراین، توجه به این امر ضروری است که این ابزارها برای آفرینش زیبایی و تأثیر بر مخاطب ایجاد شده‌اند و هرگونه افراط و تفریط در به‌کارگیری آنها کلام را از حالت طبیعی بیرون می‌برد. از آن‌جا که بدیع صناعت است و در هر صناعت، افزون بر داشتن «استعداد» برای یادگیری قوانین آن، «تمرین» و ممارست از شرط‌های لازم در فراگیری مطالب است دانشجوی علاقه‌مند به این درس به تمرین‌های کتاب بسنده نمی‌کند و از تحلیل نمونه‌های بیشتر که در متون ادبی به فراوانی یافت می‌شود غافل نمی‌ماند. اگر این کتاب بتواند به مخاطب در کشف و توضیح آرایه‌های بدیعی متون مختلف کمک کند مؤلف اجر خویش را دریافت کرده است.